İzmir İli Tarihi Eserleri 21

Bornova Evleri

XIX. yüzyılın sonlarında ve Kurtuluş Savaşı öncesinde İzmir’de yaşayan yabancı koloniler ve tüccarlar çoğunlukla Buca ve Bornova’da yaşamayı tercih etmişlerdir. Bu nedenle de bu bölgelerde İngiliz, Fransız ve İtalyan mimarisinin özelliklerini yansıtan konutlar yapılmıştır. Bunlar İngiliz malikânelerinde olduğu gibi büyük bahçeler içerisindedir. Bahçelerinde de yabancı bahçe mimarisinin özellikleri görülmektedir. Bu evlerin başında Bornova’da Belhomme Evi, Peterson Köşkü, Murat Evi, Paggy Köşkü, Pandespanian Köşkü, Maltas Evi, Steinbuchel Evi, Chamaud Evi, Charlton Wittal Evi, Well House, Edmund Giraud Evi, Donald Giraud Evi, Kanalaki Evi, Aliotti Evi, Bari Evi gelmektedir.

Bu evlerden Belhomme Evi İngiliz Mimar Clark tarafından 1880 yılında yapılmıştır. Sonraki yıllarda Belhomme ailesine geçen köşk UNESCO’da görev yapan Helena Arman tarafından restore edilmiştir. Bu yapının restorasyonu Prof.Dr.Aysel Bayraktar tarafından yapılmıştır.

Oldukça gösterişli dış cephe mimarisine sahip olan bu evin merdivenle çıkılan ikinci katının girişi dört sütunun taşıdığı üçgen bir alınlıkla bir Yunan mabedini anımsatmaktadır. Günümüzde Bornova Belediyesi’nce Atatürk Kitaplığı olarak kullanılmaktadır.

Paterson Köşkü bugün Mustafa Kemal Caddesi üzerinde olup, İngiliz Tüccarlarından John Paterson tarafından 1859 yılında yapılmıştır. Geniş bir bahçe içerisindeki köşkün ayrı bir mutfak, hizmetkârlar bölümü ile seraları ve ahırları bulunmaktadır. Köşkün yapı malzemesinin büyük bir kısmı Avrupa’dan, özellikle İngiltere’den getirilmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında bir süre karargâh olarak kullanılmıştır.

Köşk 38 odalı olup, cephe görünümü zaman içerisinde değişikliğe uğramış, 1963 yılında bir süre halı atölyesi olarak kullanılmış, 1991 yılında da İzmir Valisi Kutlu Aktaş’ın girişimleri ile restore edilmiştir.

Fevzi Çakmak Caddesi ile Gençlik Caddesi’nin kesiştiği caddede bulunan Murat Evi, İngiliz ailelerinden Edvards tarafından 1880 yılında yapılmıştır. İzmir Büyük Şehir Belediyesi tarafından restore edilmiştir. İki katlı kesme taştan olan evin alt kat cephesi sütunlarla hareketli bir görünüme sokulmuş, üst katı da sıra halinde pencerelerle hareketlendirilmiştir.

Günümüzde Ege Üniversitesi Rektörlük binası olarak kullanılan Paggy Köşkü Fransız tüccarlarından Fontan d’Escalon tarafından 1800 yıllarında yaptırılmıştır. İki katlı olan bu köşkün cephe görünümü son derece hareketli olup, üniversite tarafından restore edilmiştir.

Ege Üniversitesi’nin sosyal tesisi olarak hizmet veren Pandespanian Köşkü, Pandespanian ailesi tarafından 1880 yılında yaptırılmıştır. Ege Üniversitesince restore edilen köşk üç katlı olup, alınlıklı çatısı ve hareketli pencereleri ile görkemli bir dış cepheye sahiptir.

Bornova’da Uzun Sokak’ta bulunan Maltas Evi La Fontaine ailesinden Geoffrey Maltas’ın eşi Audrey Maltas tarafından XIX. yüzyılın ikinci yarısında yaptırılmıştır. Fransız mimari üslubunda olan bu yapı da hareketli cephe görünümü ile dikkat çekmektedir. Günümüzde Anaokulu olarak kullanılmaktadır.

Bornova Hürriyet Caddesi’nde bulunan Steinbuchel Evi İngili John Maltass tarafından 1860 yılında yapılmıştır. Kurtuluş Savaşı sırasında kısa bir süre Atatürk tarafından karargâh olarak kullanılmış ve bu arada John Maltass’ın kızı Eugenie Wood da Türk ordusunca koruma altına alınmıştır. İngiliz mimari üslubundaki bu yapı da dış cephe görünümü ile dikkati çekmektedir.

Bornova Gençlik Caddesi üzerinde bulunan Charlton Whitttal Evi XIX. yüzyılda İngiliz Whittal Şirketinin kurucusu Charlton Whittal tarafından yaptırılmıştır. Daha sonra Giraud ailesine satılan ev bir süre Hollandalı rahibelerin manastırı olarak kullanılmıştır. Günümüzde Ege Üniversitesi Rektörlük Binası olarak kullanılmaktadır. Yine Bornova Gençlik Caddesi üzerinde bulunan Charton Whittal Evi XIX. yüzyılda yapılmış bir süre Bornova’da yaşayan İngiliz kolonisinin kulübü olarak kullanılmıştır. Günümüzde Ege Üniversitesi’nin kütüphanesidir.

Bornova Fevzi Çakmak Caddesi üzerinde bulunan Giraud Evleri, William Giraud tarafından 1860 yılında yapılmıştır. Türkiye’deki ilk tekstil fabrikasının kurucularından olan Giraud’un bu evi Venedik Konsolosluğu olarak kullanılmıştır. Aynı aileden Edmund Giraud’un Naldöken’de bulunan evi geniş bir bahçe içerisinde bulunuyordu. Gençlik Caddesi üzerindeki ev C.Ballian’ın ölümünden sonra Donald Graud’a satılmıştır. Günümüzde Ege Üniversitesi’nin mülkiyetindedir.

Bornova’da, Suphi Koyuncuoğlu İlköğretim Okulu’nun bahçesinde bulunan Kanalaki Evi İzmirlilerin prenses olarak isimlendirdikleri bir Rus kadın tarafından 1840 yılında yaptırılmıştır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Bayan Kanalaki Bornova’da yirmiye yakın bina ve golf sahası yaptırmıştır. Bu ev Rus sahiplerinin ölmesinden sonra uzun süre boş kalmıştır. Günümüzde Suphi Koyuncuoğlu İlköğretim Okulu’nun yönetim binası olarak kullanılmaktadır.

Bornova Gençlik Caddesi üzerinde bulunan Aliotti Evi, Floransalı soylulardan Aliotti ailesi tarafından 1800’lü yıllarda yaptırılmıştır.

Ege Üniversitesi’nin girişinin yanında bulunan Barry Evi, Barry ailesi tarafından XIX. yüzyılda yaptırılmıştır. Günümüzde Ege Üniversitesi’nin lokali olarak kullanılmaktadır.

Bornova’daki yabancı kolonilerin evlerinden Charnaud Evi 1830’lu yıllarda yapılmıştır. Oldukça gösterişli olan bu ev XX. yüzyılın ikinci yarısında yol çalışmaları yüzünden yıkılmıştır. Bu evi Harold Charnaud 1919 yılında satın almış, Kurtuluş Savaşı sırasında da bir süre karargâh olarak kullanılmıştır.